Thuis in de (Amerikaanse) academische wereld

'Ze moest niet zo nodig naar Amerika, ze eindigde er toch. Twintig jaar na haar eerste stappen in The Land Of The Free, loopt Sarah Van Beurden nog altijd in de Verenigde Staten rond, als professor Afrikaanse geschiedenis. Van op haar campus aan Ohio State University in Columbus, overschouwt ze de wereld, en dat ontlokt haar soms kritische bedenkingen. "De simplistische manier waarop Europese media naar dit land kijken stoort me.

Het is half april als we bellen, en dus zit ook Sarah Van Beurden in quarantaine. "Dat gaat goed, hoor", lacht ze. "Mijn man en ik zijn best geprivilegieerd. We hebben een comfortabel huis met tuin, kunnen onze aankopen laten leveren, ik geef mijn lessen online, en zelfs al is mijn man zelfstandige, heel veel inkomensverlies lijden we niet. Natuurlijk loop ook ik de muren op, maar dat geldt voor iedereen. Dus het valt mee."

Nochtans begon het met lichte paniek, vertelt ze. "Toen president Trump aankondigde alle vliegverkeer van en naar Europa stil te leggen, zat ik toevallig net in België. Het was midden in de nacht, en mijn man belde me in paniek op: 'ga naar het vliegveld, en neem de eerste vlucht mogelijk'. Ik werk immers nog altijd met een green card, en het zag er naar uit dat enkel Amerikaanse staatsburgers nog zouden worden toegelaten; ik moést dus voor de sluiting van de grenzen terug zijn."

Betaald om te lezen

Ze raakte terug, in dat Amerika, waar ze nooit echt moést zijn. "Ik was niet zo iemand die per se naar de Verenigde Staten moest, als het maar naar het buitenland was. Die smaak had ik na een Erasmusjaar in Spanje wel te pakken gekregen. En toen ik na mijn studie Moderne Geschiedenis aan de KU Leuven op zoek was naar een vervolg, wees mijn promotor op een uitwisseling van zes maanden met een Amerikaanse universiteit."

Natuurlijk schreef Sarah zich in. "Het heeft mijn leven veranderd. Ik werd er meteen verliefd op het Amerikaanse academische systeem, je krijgt er tenminste tijd voor je werk. Je kunt je in alle rust eerst inlezen, met collega's seminaries volgen,… voor je aan het schrijven moet. En wat ik ook fijn vond, was hoe men heel opbouwend kritiek gaf. Dat was ik niet gewoon. In Leuven zei men niet meer dan 'dit is goed of niet goed', in de VS klonk het 'je kunt misschien dit en dat doen.' Zo'n benadering lag me veel beter. Ik pas het nu ook toe op mijn studenten, want ik ben er van overtuigd dat je er veel betere onderzoekers door krijgt."

De liefde moet wederzijds zijn geweest, want Sarah mocht blijven. "Ik kreeg het voorstel om mijn hele master daar af te maken. 'We vinden je wel een beurs'. Wat? Betaald worden om boeken te lezen? Helemaal te gek, natuurlijk", lacht ze. "En toen mocht ik verder doctoreren aan het gerenommeerde UPenn. Daar was al helemaal geen twijfelen aan."

Koloniaal verleden

Ondertussen veranderde Sarah van onderzoeksgebied. "Ik was als Amerikaniste begonnen, maar ik had al lang een fascinatie voor ons koloniale verleden. Daar leerden we in Leuven echter zo goed als niets over. Toen ik een thesisonderwerp in die richting zocht, werd me letterlijk gezegd 'dat doen wij hier niet'. Het was pas in de VS dat ik die onderwerpen kon aansnijden, en men me de overstap naar Afrikaanse geschiedenis liet maken."

Wat haar daar in boeit? "Ik zag als tiener al hoe ons koloniale verleden op intieme wijze met ons eigen leven is vervlochten. Wie van mijn generatie had geen tante nonneke of een heeroom-missionaris, of een grootvader die als dokter in De Kongo actief was? En toch hing daar op academisch niveau stilte rond. De enige plek waar ik een beetje antwoord vond was het Koninklijk Museum voor Midden-Afrika in Tervuren. Zo ben ik gaan onderzoeken hoe musea en cultuur in het algemeen worden ingezet om verhalen rond staatsvorming te ondersteunen. Mobutu deed dat bijvoorbeeld heel hard. Hij gebruikte musea om Zaïre in het buitenland een reputatie te geven. En dan is er nog de kwestie van de teruggave van Afrikaanse kunstwerken. Het is vreemd dat het debat daarover nu pas ontploft is. Ik schreef er al in 2015 een boek over."

Niet gek dus dat Sarah een commissie rond de restitutie van Afrikaanse kunst in Belgisch bezit mag leiden. Bij dat andere hete hangijzer, de hervorming van het Tervuurse museum, is ze echter niet betrokken geweest. "Al heb ik het wel met veel interesse gevolgd, want hoe we met die instelling omgaan zegt veel over waar we staan als land. En dan zie je helaas dat we ons nog altijd niet kunnen losmaken van denkbeelden die hun roots in het kolonialisme hebben."

"Nochtans zijn er bijzonder goeie wetenschappers verbonden aan het museum, maar tussen de renovatie en hun expertise zit duidelijk een scheiding. In de zaal rond taal en muziek zie je wél die kennis, maar niet overal. Nu, zelfs dan blijft het een heel interessante instelling. Ik ben het zeker niet eens met hen die vinden dat je het museum moet sluiten. Integendeel, je moet dat gebruiken om debatten over het verleden én het heden aan te gaan."

Poverty Porn

Terug naar het begin, toen in New York nog twee torens overeind stonden. "Met de aanslagen van 9/11 was ik net op UPenn begonnen", herinnert Sarah zich. "Toen ik thuis op mijn fiets stapte was het nog niet meer dan een warme, vogeltjes-fluiten-de-zon-schijnt-nazomerdag. Tegen dat ik op de universiteit aankwam, gierde de paniek door de gangen. We wisten immers dat er nog een vliegtuig boven Pennsylvania cirkelde dat alle contact had verbroken. "

Dat toestel zou uiteindelijk dat in een veld crashen, maar de nasleep van de aanslagen was voelbaar op de universiteit. "Aan UPenn is de befaamde Wharton Business School verbonden, waar veel kinderen van de New Yorkse elite studeren. Veel van hen hadden ouders of familie in de Twin Towers, en voor hen is dat een enorm litteken geworden."

Hoe ze het zelf beleefde? Als een historicus, zo blijkt. "Dan ga je meteen op zoek naar vergelijkbare gebeurtenissen in het verleden, nadenken over wat de impact ervan zal zijn op de toekomst. Want je voelde, net als vandaag met Covid-19, dat er dingen verschoven; dat de wereld onder je voeten verandert. Plots leefde ik in een land in oorlog. Dat zorgde voor spanningen in de maatschappij die tot vandaag doorleven. Het heeft me veel geleerd, zoals dat de dingen een beetje ingewikkelder in elkaar steken dan goed tegen slecht."

"Het kan me dus verschrikkelijk storen hoe simplistisch de Europese media naar de VS kijken. Ik erger me blauw aan de hysterie over Trump. Zelfs al begrijp ik het ergens, het gaat voorbij aan wat achter zijn verkiezing ligt. Ik kan ook heel erg kwaad zijn op de Trumpists, maar ik zie ze ook tussen mijn studenten, en hoe zij worstelen met een wereld waarin hun plaats veranderd is. Dat gaat dan vooral om blanke mensen, die zich heel kwetsbaar voelen, en van daaruit met veel woede moeten vaststellen hoe hun inspanningen om vooruit te raken geen vruchten hebben afgeworpen. Er wordt in Europa met veel te weinig subtiliteit gesproken over hoe makkelijk mensen hier aan de kant worden geschoven, hoe een leven hier almaar goedkoper wordt. En als het al gebeurt wordt het ook alweer karikaturaal, bijna poverty porn. Vergeet trouwens ook niet hoe de rassenkloof ook altijd weer naar boven komt. Het is altijd het zwarte deel van de bevolking die het grootste slachtoffer wordt van de economische verschuivingen. Dit is een maatschappij met enorme problemen, en als Afrikaniste durf ik zeggen dat de VS eigenlijk veel weg hebben van Zuid-Afrika. Dat is geen optimistische analyse, neen."

Een ander beeld van Texas

Hoe het was om begin deze eeuw als jonge twintiger in zo'n land te landen? "Natuurlijk was het een cultuurshock, maar dat zocht ik. Ik hou nog altijd van België, maar het blijft een klein land. De VS is als maatschappij veel kosmopolitischer, waardoor het voelt alsof ik in de wereld woon. Ik heb hier meer internationale vrienden en contacten, de gemeenschap is diverser."

En dat was dan nog de erg Europees aandoende Oostkust, zo besefte ze. "Dat is niet eens het echte Amerika. Dat ontdekte ik toen ik een tijd in Austin in Texas belandde; één van de meest progressieve plekken in de VS. Sindsdien kan ik me heel erg ergeren aan de stereotypen over die staat. Want, ja, dat fanatiek religieuze, conservatieve kantje heeft het wel degelijk, maar dat gaat niet op voor de steden. Houston is de derde grootste en meest kosmopolitische stad van het land, en je voelt er ook hoe dat toekomst van de stedelijkheid is. Maar dat lees je niet in de Europese media, ze focussen alleen op dat conservatisme."

Het was ook in Texas dat Sarah haar man Brian leerde kennen. "Dat heeft me de staat meer doen begrijpen. "Texanen zijn een volkje apart, zijn deels Zuiders, en door zijn familie ben ik ook genuanceerder over de republikeinen gaan nadenken. Want er is een groot onderscheid tussen fiscale republikeinen die voor een kleine staat zijn en sociale republikeinen voor wie abortus een groot probleem is. Met die eerste moet ik het niet eens zijn om hen redelijke mensen te vinden. En ja, er bestaat iets als een progressieve manier om vanuit het noordoosten – New York, Washington, … – heel erg neer te kijken op de rest van het land. Texanen voelen dat heel scherp aan, en ik begrijp dat. Dat soort zelfingenomen progressieve democraat is er irritant. Ze zijn zo vol van hun eigen gelijk dat ze geen interesse hebben in het leven van anderen. Dat speelt niet goed in de rest van het land. Dat men dat benoemt als 'fly-over country', die naam alleen al! Daar woont wel het grootste deel van de Amerikanen!"

Polarisering

En dus krijgt Donald Trump zijn tweede termijn als president, vreest ze. "De democraten hebben het verknald. Biden is niet echt een sterke kandidaat, en je ziet dat Trumps approval ratings stijgen. Maar goed, ik vind het Amerikaanse tweepartijensysteem ook geen democratie. Het werkt enkel polarisering in de hand, gaat voorbij aan de diversiteit die in de maatschappij bestaat. En het erge is dat je dat ook in de media ziet. Ik lees nog altijd de Nederlandstalige krantenwebsites, omdat de Engelstalige me mateloos frustreren als ik een evenwichtig overzicht zoek. Als ik alleen The New York Times of The Guardian lees, weet ik niet volledig wat er aan de hand is. Je hebt ook de kant van The Wall Street Journal nodig, bijvoorbeeld. Af en toe kijk ik eens naar Fox News – om te weten wat er aan de andere kant leeft (lacht) – en daar leer je veel van. Daar is men veel milder voor Trumps strapatsen. De economie doet het goed, en dat is zijn verdienste. En al de rest, dat gedoe over corruptie en nepotisme? Hysterie van de democratische media. Dat argument gaat er bij een groot deel van de bevolking wel in, geloof me."

Thuis

Er spreekt liefde voor de Verenigde Staten uit haar vurige verdediging. Toch is het vooral dat Amerikaanse academische systeem, waar ze zich zo goed in voelt, dat Sarah aan de overkant van de oceaan houdt, geeft ze toe. "Op persoonlijk vlak jeukt het soms echt om zo ver van mijn ouders te wonen. Ik kan mijn zus heel erg missen, en ook vele van mijn beste vriendinnen zijn nog altijd Belgisch. Toen ik twintig jaar geleden besloot om te verhuizen besefte ik niet wat de gevolgen zouden zijn. Maar goed ook, want anders begin je daar niet aan, maar ik draag er nu wel de gevolgen van. Dit wordt waarschijnlijk de eerste zomer dat ik niet terug naar België kom. Dat vind ik verschrikkelijk. Het was altijd mijn grootste nachtmerrie dat het vliegverkeer plat zou liggen, en ik niet terug naar huis kan." En ze lacht. "Je ziet, zelfs na twintig jaar weg zijn beschouw ik België toch nog altijd als thuis."