De neuzen van Apopo

Dankzij de Belgische sociale onderneming Apopo werd Mozambique in 2015 volledig mijnenvrij verklaard. Apopo traint ratten om landmijnen te detecteren en bindt ook al meer dan vijftien jaar lang de strijd aan met tbc. En daar stopt het niet. De ratten kregen intussen het gezelschap van honden en werden ook de helden van andere levensreddende initiatieven. Dit is het bijzondere verhaal van kleine dieren die velen verafschuwen, maar die de mensheid enorme diensten kan bewijzen. Een gesprek met ceo Christophe Cox over zijn helden met een neus voor mijnen en tbc.

Ratten ruiken het gevaar

Christophe is één van de Apopo-pioniers. Hij woont en werkt in Tanzania, waar de ngo ook haar operationele basis heeft. Onrechtstreeks stuurt hij van daaruit in diverse landen 480 medewerkers en bijna evenveel dieren aan. Hij is sinds de tweede helft van de jaren ’90 actief in Afrika: “Mijn eerste ervaring was in Kenia op een geïntegreerd plattelandsontwikkelingsproject, ter vervanging van mijn legerdienst. Het idee om ratten in te zetten voor mijndetectie ontstond bij mijn oud-studiegenoot Bart Weetjens. Hij kwam bij de reuzenhamsterrat uit dankij biologieprofessor Ron Verhagen van de Universiteit Antwerpen die al twintig jaar onderzoek deed aan de Tanzaniaanse landbouwuniversiteit van Morogoro. Ze hebben een sterk ontwikkelde reukzin en wegen ongeveer één kilo, onvoldoende om een landmijn te laten ontploffen. In ruil voor een voedselbeloning tonen ze waar er in een mijnenveld explosieven verstopt zijn.”

Mijnenvrij in 2025

Elke regio waar er oorlog heerst, is binnen afzienbare tijd potentieel werkgebied voor Apopo. Maar er is meer, via een internationale conventie stellen alle deelnemende landen zichtzelf een deadline om mijnenvrij te zijn. Bij velen is dat 2025. Onze landgenoot duidt de uitdaging: “Momenteel zijn er nog 59 landen deels ‘ondermijnd’. Hoewel er duidelijk licht aan het einde van de tunnel is, zijn er ook nieuwe conflictgebieden, zoals Oekraïne, waar na afloop van de oorlog van nul zal moeten begonnen worden. Het goede nieuws is dat vele landen aan een eindsprint bezig zijn. In Senegal bijvoorbeeld werken we met Humanity & Inclusion (vroeger Handicap International) om de regio Casamance mijnenvrij te maken. Dat betreft een paar miljoen vierkante meter.” Apopo zorgde ervoor dat Mozambique in 2015 volledig vrij van landmijnen verklaard werd.

Een jaar training

De levensverwachting van deze ratten bedraagt ongeveer acht jaar, wat belangrijk is naar de investering toe, want de dieren worden immers een jaar getraind. “Voor de hand liggend was het volstrekt niet, het trainen van de dieren gebeurde met vallen en opstaan. Wij gebruiken TNT als target voor de training. Maar eens op punt volgden wel projecten in Angola, Thailand, Cambodja, Vietnam en Laos.” 25 jaar later is dat nog altijd wat Christophe doet. Als gezicht van Apopo is hij dankbaar voor de academische en financiële steun. Die houvast kwam er niet onmiddellijk. “Het duurde behoorlijk lang vooraleer we geloofwaardigheid kregen binnen de sector. Wij waren de vreemde eend in de bijt en men stond behoorlijk wantrouwig tegenover ons gekke idee, zeker in de nogal conservatieve ontmijningssector.”

Mechelse schepers

Apopo heeft ook veel bijgedragen aan de methodologie. “Bij de start werd elke vierkante meter, centimeter per centimeter doorzocht. Vandaag vinden er heel veel surveys plaats, die in combinatie met onze dieren de efficiëntie verhogen. Het is een combinatie van dieren, metaaldetectors en soms ook grotere machines. De uitbreiding naar honden kwam in Cambodja in 2017. Waar we de ratten inzetten op microsearch, kunnen onze Mechelse schepers veel grotere en dichtbegroeide gebieden onderzoeken. De ratten en honden zijn voor veel opdrachten complementair. Ook met de laatste breiden we sterk uit. We hebben honden in Zuid-Soedan, in Turkije, Cambodja, Senegal en de Azerbeidzjaanse regio Nagorno-Karabach. Dat gebied is volledig verwoest. Ook Oekraïne zijn we reeds voorbereiding aan het treffen voor een mogelijke start volgend jaar.”

Tuberculose

Het tuberculoseprogramma werd het tweede levensreddende initiatief waarbij Apopo pionierswerk verrichtte en ratten de hoofdrol spelen. “Onze ratten zijn niet alleen sneller en goedkoper in het analyseren van monsters dan laboranten, ze blijken ook effectiever. Dankzij deze methode worden minder tbc-gevallen over het hoofd gezien. De knaagdieren kunnen in 7 minuten 40 stalen controleren. Een laborant heeft daar een hele dag voor nodig. De ziekte op een goedkope manier snel opsporen, is cruciaal om ze in te dijken in Afrika. Momenteel doen we dit in Mozambique, Tanzania en Ethiopië.” Apopo investeert nog steeds in nieuwe ontwikkelingen en toepassingen. “Met de Technische Universiteit Eindhoven ontwikkelden we een reddingrugzakje waarmee de ratten onder het puin kunnen zoeken naar overlevenden van onder meer aardbevingen. Een andere innovatie is de inspectie van vrachtladingen naar illegale wildlife producten. En in functie van de sanering van verontreinigde gronden worden onze viervoeters opgeleid om de graad van de vervuiling te detecteren.”

Veilig kader

“Ik voel mij bijzonder goed in Tanzania. Aanvankelijk was er wel wat onzekerheid en miste ik veel, vooral culinair en cultureel. Maar intussen voel ik mij volledig thuis in dit mooie land vol supervriendelijke en fijne mensen. In die mate zelfs dat ik op dit moment maar weinig redenen zie om terug naar België te komen. Ik zou zelfs zeer gelukkig zijn om hier met pensioen te kunnen gaan. Dankzij de Overzeese Sociale Zekerheid kan ik ook medisch en qua pensioen op mijn twee oren slapen. Het biedt echt een veilig kader om met een gerust gemoed hier al heel mijn carrière te werken en te leven. Buiten Europa werken is sowieso een avontuur, de sociale bescherming maakt die uitdaging wel wat kleiner. Het is voor mij een veilig kader om binnen te opereren”, besluit Christophe Cox.

Info: apopo.org